Kadınların korkulu rüyası HSG yeni cihazlar sayesinde ağrısız ve kolay bir yöntem haline geldi. Daha önce yaşanan zorlukların en yakın tanıklarından biri Radyoloji Uzmanı Dr. Cevat Bayrak bugün rahat ve ağrısız bir görüntüleme gerçekleştirebilmenin memnuniyetiyle daha önceki dönemde yaşanan olumsuzlukları ve bugünkü uygulamanın detaylarını bizler için yazdı. Bu alanda ilklere imza atan uzmanımıza bizimle paylaştığı bilgiler ve tıbbi teknolojilerden optimum fayda sağlanması konusunda sektöre katkılarından dolayı teşekkürlerimizi sunuyoruz.
HSG (Histerosalpingografi)
HSG 80 seneden uzun zamandır bilinen ve uygulanan bir inceleme yöntemidir. Ciddi komplikasyon meydana gelme riski, inceleme sırasında şiddetli ağrıların meydana gelebilmesi, kullanılan kontrast maddelere bağlı riskler ve olumsuz yan etkiler gibi nedenlerle kadınlar arasında iyi olmayan bir şöhrete sahiptir.
Son yıllarda laparoskopi ve histeroskopi cihazlarındaki gelişmeler, bu incelemelerin yaygınlaşması ve kolaylaşması, yeni ultrasonografi cihazlarının artan yetenekleri gibi yenilikler uterin kavitenin ve tubaların incelenmesi için çeşitli alternatifler oluşturmuştur. Bazı hekimler, haklı olarak, kadınları HSG için ikna etmeye çabalamaktansa öncelikle bu alternatifleri kullanmayı tercih etmeye başlamıştır.
Ancak ilerleyen teknoloji bütün alanlarda kendisini göstermiş, 80 senelik HSG de bundan nasibini almıştır. C kollu dijital röntgen cihazları, piyasada kolay bulunabilen ve ucuzlayan yeni HSG kateterleri, yeni jenerasyon kontrast maddeler, gelişmiş röntgen cihazlarının yanı başında çalışmakta olan daha fazla sayıda radyoloji uzmanının bu konuda yetişmesi ve deneyim kazanması gibi sebeplerle HSG göreceli olarak ucuzlamış, 1-2 dakika gibi çok kısa zamanda yapılabilen, ağrısız, kanamasız bir inceleme haline gelmiş, bazı komplikasyonlar ortadan kalkmış, radyasyon dozları dramatik bir şekilde düşmüş, false+ sonuç ihtimali azalmış, tubal anatomi ve intrauterin patolojiler açısından duyarlılığı artmıştır. Yani HSG tam da pabucu dama atılmak üzereyken tekrar popülarize olmuş, infertilite araştırmasında altın standart makamını korumuştur.
HSG nasıl çekilir?
Bu inceleme eski veya yeni, analog veya dijital her türlü röntgen cihazıyla yapılabilir. İyonik veya non-iyonik, su bazlı veya yağ bazlı, ucuz veya pahalı iyotlu kontrast maddelerin hepsiyle de yapılabilir. İlacı (kontrast madde) rahim boşluğuna doldurabilmek için çelik, plastik veya yumuşak maddelerden yapılmış çeşitli kanüller veya sondalardan birisi kullanılabilir. Rahim filmini uygun pozda çekmenin de iki yolu vardır: Ya rahim çengelli alet ile tutulup çekilerek uygun pozu vermesi sağlanır ya da filmi çeken makine “C” kollu ise makine rahim karşısında uygun olan açıya getirilir ve rahmi itip çekmeye ihtiyaç kalmaz.
Yukarıdaki seçeneklerden bazıları şiddetli ağrı, kanama ve komplikasyon riski olasılıklarını arttırırken bazıları da azaltmakta veya yok etmektedir.
Ağrısız HSG nedir?
HSG çekiminden bir süre önce çeşitli ağrı kesici ve kas gevşetici ilaçların kullanılması, ne yazık ki şiddetli ağrı olasılığını ortadan kaldırmak için yeterli değildir.
HSG incelemesi sırasında şiddetli ağrı meydana gelmesi olasılığına karşı anestezi uygulanabilir. Ancak anestezi yapılması ek riskler oluşturmakta, maliyeti ve inceleme için harcanacak süreyi arttırmaktadır.
“Ağrısız HSG” tabirinden kastedilen şey, anestezi altında yapılan HSG incelemesi değildir. Çığ gibi gelişen teknolojinin imkanlarından yararlanarak, C kollu, dedektörlü röntgen makinesi ile, uygun fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip yeni kuşak kontrast madde kullanılarak, bu maddeyi uterin kaviteye doldurmak için özel olarak geliştirilmiş, çok ince, yumuşak kanüllerden birisini servikal kanal ve eksternal servikal os yapısına göre kişiye özel tercih ederek yapılan HSG incelemesidir.
Öte yandan HSG çekecek ekibin tecrübesi de önemli bir faktördür. Örneğin tüplerinin kapalı olduğu ve açılmasının da mümkün olmadığı alınan ilk görüntülerde anlaşılabilecek bir kişiye tüpünün açık olabileceği beklentisiyle gereksiz yere yüksek kontrast basıncı uygulamak, sadece o kişinin acısının artmasına sebep olacaktır. Tecrübeli bir ekip hangi hastaya nasıl yaklaşılacağını bilir. Panik ataklı birisine, vajinismus hikayesi olan birisine, çeşitli fobileri olabilen insanlara nasıl davranılacağını bilir. Hangi hastaya hangi kanülün kullanılması gerektiğine, hangi basıncı uygulaması gerektiğine, incelemeyi ne zaman sonlandıracağına bilgi ve tecrübesiyle karar verir.
Ağrısız HSG nasıl çekilir?
Ağrısız rahim filmi tekniğinde hasta röntgen masasına sırtüstü yatar. İnceleme için yeterli olabilecek, mümkün olan en küçük spekulum vajinaya yerleştirilir. Gerekli dezenfeksiyon işleminden sonra servikal kanal distaline ince ve yumuşak bir kanül yerleştirilerek yaklaşık 10 cc kontrast madde uterin kaviteye ve tüplere doldurulur. Bu sırada kontrast maddenin ilerleyişi floroskopi ekranında izlenir ve uygun pozlarda filmler kaydedilir. İnceleme sırasında batıcı, sıkıştırıcı, can yakıcı herhangi bir alet de kullanılmaz. Kontrast madde, içerisinde erimiş özel bir iyot tuzu bulunan sudur. Can yakıcı değildir. İçeri verilen bu sıvının bir kısmı inceleme bitince dışarı boşalır. Vücut içinde kalan kısmı ise birkaç saat içinde hemen hemen tamamen idrar yoluyla vücuttan atılır.
Gelişen teknoloji ve teknikler sayesinde HSG incelemesinde proksimal tubal oklüzyon ile karşılaşıldığında aynı seansta kateter değiştirerek selektif salpingografi yapılabilir ve 2 dakikalık bu işlem ile proksimal oklüzyon olgularının yaklaşık %70’inde tubanın aslında açık olduğu gösterilebilir.
Bir merkezde ideal bir şekilde Ağrısız HSG çekilebilmesi için gereken şeyler şunlardır:
1-C kollu röntgen cihazı (Bu cihazlar uterus ne yöne dönük olursa olsun, inceleme sırasında onun karşısına geçecek şekilde hareket edebildikleri için uterusu tek dişli teneculum ile itip çekmeye ihtiyaç kalmaz. Ayrıca superpoze olan bazı yapıları birbirinden ayrı gösterebilmek de bu makinelerle mümkün olmaktadır. Öte yandan bu cihazlarda artık yeni dedektör (flat panel dedektör ve tüp teknolojileri kullanılmakta, yeni yazılımlarla birlikte hastaların ve uygulayıcıların maruz kaldığı radyasyon miktarı en az seviyeye indirilebilmektedir).
2-Ağrısız HSG tekniğini bilen tecrübeli hekim ve tıbbi personel
3-Yeni nesil kontrast maddeler (Suda çözünebilir, organik iyotlu, uygun vizkosite ve osmolaritede, fiziksel özellikleri uygun şekilde düzenlenmiş kontrast maddeler).
4-Farklı yapılardaki hastaların her birisi için gerekli olabilecek birbirinden farklı yeni nesil, çeşitli, tek kullanımlık özel kanüller
İdeal HSG nasıl olur?
İdeal HSG incelemesi için şu özellikler aranır:
1-Nasıl ki bir vesikalık fotoğrafın yüzün tam karşısından çekilmesi gerekiyorsa, HSG görüntüleri de uterusun ön yüzü veya arka yüzünün tam karşısından çekilmiş olmalıdır. Aksi takdirde uterusun doğumsal anomalileri, rahim içindeki polip, miyom veya sineşi gibi problemler görülemeyebilir.
2-Alınan filmlerde tüplerin içindeki mukoza kabartılarının iyi görülebilmesi, gerektiğinde tüp kıvrımlarının çeşitli açılardan görüntülenmesi gerekir.
3-İnceleme kısa sürmeli, ağrısız ve kanamasız olmalıdır.
4-Alerji ve enfeksiyon gibi komplikasyonların meydana gelme riski en düşük seviyede olmalıdır.
5-Eski ve yeni nesil cihazlar arasında, dijital ve analog cihazlar arasında hastaların maruz kaldığı zararlı radyasyon açısından çok büyük farklar vardır. Hastalar maruz kaldıkları radyasyonu hissedemezler ancak kullanılan X ışınları sessizce dokularda ve hücrelerde zararlı etki yaparlar. Bu zararlı etkilerin sonuçları uzun dönemde ortaya çıkabilir. İdeal HSG incelemesinde bu radyasyon miktarı en düşük seviyede olmalı, tercihen hastanın aldığı radyasyon miktarı ayrı bir rapor halinde kendisine verilebilmelidir.
6-İnceleme için ödenecek ücret (maliyet) makul bir seviyede olmalıdır.
7-İncelemenin yapılacağı merkez kolay ulaşılabilir mesafe ve lokasyonda olmalıdır.
HSG neden gereklidir?
HSG hem uterin kaviteyi hem de tüplerin durumunu bir arada inceleyebilmenin en kolay, en güvenilir, en ucuz ve -bazı deneysel MR çalışmaları dışında- tek radyolojik yoludur. Korunmasız ilişkilere rağmen makul bir sürede gebe kalamayan kadınlara ilk yapılması gereken incelemelerden birisidir.
Bazı hastalarım bana “Doktor bey, zaten tüp bebek yaptıracağım, tüplerim açık veya kapalı ne fark eder? Neden rahim filmi çektiriyorum?” diye soruyorlar. Tüp bebek yapılacaksa tabi ki sperm ve yumurtanın buluşma yolu olarak kadının tüplerine ihtiyaç yok ama bazı tüp hastalıkları uterin kavite içine akıntı yaparak embriyonun tutunmasını ve gelişimini tehlikeye sokabilir. Tüp bebek için harcanan onca zaman, emek ve masraf boşa gidebilir. Hâlbuki bu durumlar HSG ile önceden ortaya çıkartılabilir ve uygun tedaviden sonra tüp bebek başarı ihtimali artar. Detaylı bilgi: www.rahimfilmi.info
